ریویویی بر فیلم عمر ساخته هانی ابواسد

عمر Omar

دشواری‌های بی‌طرف ماندن

اولین و خطرناک‌ترین گردنه‌ای‌ که فیلمی هم‌چون عمر باید از آن‌ به‌سلامت عبور کند، بی‌طرفی‌ و یک‌طرفه به قاضی نرفتن است. وقتی‌ فیلمی دربارة مسألة بغرنج اسراییل و فلسطین ساخته می‌‌شود، دشوار‌ترین چالشی که فیلم‌ساز با آن روبه‌روست، جانب‌داری نکردن از یکی‌ از دو طرف و تقلیل ندادن اثر به یک بیانیة سیاسی شعارزده است. هانی‌ ابواسد در مجموع توانسته از این مسیر بحرانی به‌سلامت گذر کند و با تمرکزی درخور تحسین بر هویت انسان‌هایی که سال‌هاست دارند جنگی به‌ظاهر بی‌پایان را با گوشت و خون‌شان حس می‌‌کنند، مرثیه‌ای‌ تأثیرگذار برای هر دو طرف ماجرا سر می‌‌دهد. ولی‌ جدا از این موارد فرامتنی، نشانه‌های سینمایی زیادی در عمر هست که خبر از فیلم‌سازی می‌‌دهد که به‌خوبی‌ بر ابزار سینما تسلط دارد؛ از قاب‌بندی‌های زیبا و فکرشده یا سیالیت جذاب و کارآمد دوربین بگیرید تا نقطه‌گذاری‌های دراماتیک مهندسی‌‌شده‌ در فیلم‌نامه که به‌خوبی‌ ریتم فیلم را از آغاز تا پایان حفظ می‌‌کنند و ذره‌ذره حلقة مصیبت را بر شخصیت‌ها تنگ‌تر و تنگ‌تر می‌‌کنند.

همة این مزایا عمر را به فیلمی تبدیل کرده که حتماً به یک بار دیدن می‌‌ارزد. ولی‌ در لایه‌های زیرین فیلم رگه‌های ناخوشایندی نهفته که جلوی اوج گرفتن و تبدیل شدن آن‌ به یک فیلم درجة یک را می‌‌گیرد. در تناقضی عجیب که توضیح دادنش به‌سختی امکان‌پذیر است، با این‌که فیلم‌ساز تلاشی آشکار برای به تصویر کشیدن وجوه انسانی‌ و نه ایده‌ئولوژیک دو طرف ماجرا و قضاوت نکردن‌شان به خرج داده، در نهایت و در تمامیت عمر، میل به ترویج خشونت و جنگ‌افروزی جاری‌ست. شاید این مورد جزیی جدایی‌ناپذیر از هنرمندی باشد که سال‌ها زیر سایة‌ شوم جنگی خون‌بار و بی‌‌فرجام نفس کشیده و حالا خواسته و ناخواسته، عصیان و شورش فروخفته‌اش به فیلم انسانی‌ و عاشقانه‌ای‌ که ساخته راه پیدا کرده است. این دیدگاه هرگز نمی‌‌تواند به خودی خود محل اشکال باشد، و اصلاً ایزوله کردن یک هنرمند از محیط زندگی‌اش، انتظار بی‌جا و بیهوده‌ای است. ولی‌ در کلیت فیلمی که آشکارا منادی انسانیت است و می‌‌خواهد ضایعات و ویرانی‌های جسمی‌ و روحی جنگ را نشان بدهد، تشویق به دست به اسلحه بردن و مبارزة مسلحانه، که به تقویت و امتداد این چرخة معیوب و خون‌بار منجر خواهد شد، متناقض می‌‌نماید. این‌جاست که جهان‌بینی انسان‌دوستانة اثر در سایة آن خشونت و جان به لب رسیدن قابل‌درک رنگ می‌بازد و فیلم‌ساز نمی‌تواند هیچ‌کدام از دو دیدگاه را تمام کند و به کمال برساند. به این ترتیب، اثرگذاری و قوام هر دو دیدگاه در عمر آسیب می‌بیند و به‌خصوص با توجه به پایان‌بندی اثر، نمی‌‌توان بی‌طرفی‌ محض (و البته بسیار دشوار و ا‌‌ی‌بسا ناممکن) فیلم‌ساز را در قبال شخصیت‌های فیلمش باور کرد.

امتیاز: 6 از 10